Suzana Dobrić Žaja
U dolini Beqa’a u Libanonu, iznad grada Baalbeka, nalazi se jedno od najvećih arhitektonskih čuda starog sveta – veličanstveni Jupiterov hram, najveći hram koga su Rimljani ikada sagradili. On je samo deo velikog sakralnog kompleksa unutar kojeg se nalaze još dva manja hrama, jedan posvećen Veneri i drugi posvećen Bakhu. Poznato je da su hramovi podignuti u I. st., ali niti jedan rimski vladar nije sebi pripisao njihovu gradnju. Ne zna se zašto su Rimljani svoj najveći hram podigli tako daleko od središta carstva, niti kakvo je značenje za njih imalo ovo udaljeno mesto.
ISTORIJA GRADA
ISTORIJA Baalbeka ne započinje dolaskom Rimljana. Ovaj grad smešten između Orontesa i Leontesa, dve najveće libanonske reke, bio je još od najranijih vremena važno religijsko središte. Dobio je ime po Baalu, bogu gromovniku Feničana i Kanaanaca i u legendama se spominje kao mesto u kojem se rodio Baal. Na brežuljcima oko grada nalazi se na stotine grobova isklesanih u stenama koji se, iako davno opljačkani, pripisuju Feničanima, velikom narodu moreplovaca semitskog porekla koji je živeo u Libanonu oko 2500. g.pr.Kr. U Bibliji se Baalbek pojavljuje pod imenom Baalath, grad koga je obnovio izraelski kralj Solomon, potvrđujući njegovu posvećenost Baalu iz ranijeg vremena.
Prvi istorijskii dokument u kojem se spominje Baalbek jest Prepiska iz Tel-el-Amarne, diplomatska korespondencija Egipta, Babilona, Sirije i drugih zemalja na istoku. Ovaj dokument potiče iz vremena vladavine faraona Ekhnatona u XIV. st.pr.Kr.. Židovski istoričar Josip koji je živeo u I. st. piše kako je Aleksandar Veliki na svom putu u Damask posetio staro svetište u Baalbeku. Nakon Aleksandrove smrti 323. g.pr.Kr. Fenikijom su vladali ptolomejski kraljevi Egipta. Tada je Baalbek dobio ime Heliopolis, Grad Sunca, što ukazuje na važnost koju je imao za Egipćane, budući su mu dali isto ime koje je nosio i jedan od najvažnijih gradova Donjeg Egipta.
Nakon kratkog razdoblja vladavine Seleukida, Libanon je oko 27. g.pr.Kr. postao rimska kolonija. Smatra se da je gradnja velikog kompleksa hramova po kojima je Baalbek danas znamenit započela na prelazu u novo vreme.
HRAMOVI BAALBEKA
Kompleks hramova u Baalbeku verovatno je najraskošnije svetište posthelenističkog razdoblja. Tri hrama ovog svetišta posvećena su trojici bogovima – Jupiteru, Veneri i Bakhu (ili Merkuru) i nalaze se na mestu starijeg svetišta gde se poštovao Baal, božanstvo oluje, groma, kiše i žita. Neki istoričari smatraju da je Baal samo jedan od trijade feničkih bogova koje su ovde nekad obožavali ostala dva bili su Baalov sin Aleyin, bog proleća i plodnosti, i kći Ana koji odgovaraju rimskoj trijadi Jupiter, Merkur i Venera. U krajevima koje su Rimljani osvojili često su se nastavljali obožavati stari bogovi koji bi samo dobili rimsko ime, a u Baalbeku je iz obožavanja Baala proizašao kult Jupitera poznatog kao Jupiter Heliopoliski. Njegov jedini sačuvani prikaz statua je bezbradog boga koji u desnoj ruci drži bič, a u levoj munju. Kao i u nekim prikazima Baala, u pratnji Jupitera nalaze se dva bika.
O tome kako su izgledali predrimski hramovi Baalbeka ne zna se gotovo ništa. Latinski autor Makrobije u svom delu Saturnalia spominje Baalbek kao čuveno proročište u kojem su se proročanstva tumačila prema kretanju jedne statue smeštene u dvorištu hrama. On navodi da su je u Libanon iz Heliopolisa u Egiptu preneli egipatski sveštenici.
Svetište koje su podigli Rimljani nalazi se na povišenoj terasi sagrađenoj od velikih kamenih blokova. Monumentalno stubište vodi do ulaza, Propileja, iza kojeg se nalaze Heksagonalno dvorište, Veliko dvorište i Jupiterov hram koji se nižu duž osi dugačke gotovo 300 metara. Za razliku od većine rimskih svetišta, akropola Baalbeka nije orijentisana prema kardinalnim tačkama kompasa. Izvan ove ose, na nižoj južnoj terasi nalazi se hram Bakha, dok je kružni Venerin hram smešten izvan užeg područja svetišta.
Veličanstveni Jupiterov hram vrhunac je ingenioznosti rimskih graditelja. Hram je bio korintskog tipa sa sveukupno 58 stupova od asuanskog granita od kojih je danas sačuvano samo šest. Stubovi su bili visoki preko 22 metra s promerom 2 metra i ubrajaju se među najviše na svetu. Njihovi delovi obrađivani su na golemim tokarilicama u Asuanu, morskim putem prebacivani na obale Libanona te otuda planinskim putevima dopremani na gradilište udaljeno 35 kilometara. Svaki stub sastoji se od tri cilindra dužine između 6 i 7 metara i težine oko 45 tona. Golemi korintski kapiteli nosili su friz visok preko 2 metra.
Ni ostali delovi sakralnog kompleksa nisu ništa manje raskošni. Veliko dvorište zatvara prostor veličine 120 na 140 metara, opasan zidovima visine današnje peterokatnice s tremom i stubovima gde su se nalazile bogato ukrašene polukružne niše sa statuama panteona dvanaest grčkih bogova. U središtu Velikog dvorišta nalazio se žrtvenik koji je bio toliko velik da se na njega moglo smestiti stotinu žrtvovanih bikova. Rimljani su ga podigli na mestu starijeg žrtvenika posvećenog Baalu, iznad prirodne pukotine duboke pedesetak metara na dnu koje se nalazio mali kameni oltar.
Ove su građevine do danas tek delomično sačuvane. Hram Bakha ostao je gotovo netaknut, dok je Venerin hram, smešten izvan užeg područja svetišta, progutao grad kojeg su sagradili Arapi. Na njegovom je mestu danas polje ruševina, a ostala su sačuvana samo četiri od njegovih dvanaest stubova. Jupiterov hram načeo je 526. ili 551. godine zemljotres, a nakon zemljotresa i požara njegove ruševine opustošili su Bizantinci i Arapi, koristeći kamene blokove za svoju gradnju na akropoli. Propadanje su ubrzali ponovni potresi u XII., XIII. i XVII. veku, nakon kojih je ostalo uspravno tek šest stubova koji tako stoje i danas. Od celog monumentalnog kompleksa ostala je netaknuta jedino kamena terasa na kojoj je podignut Jupiterov hram.
BAALBEČKA TERASA
Još impresivnija od samog Jupiterovog hrama jest platforma na kojoj se on nalazi, danas poznata kao Baalbečka terasa. Sagrađena je od golemih kamenih blokova i uzdiže se petnaestak metara iznad okolnog terena. U vanjski zapadni zid terase ugrađena su tri kamena bloka, znameniti Triliti, koji su, veruje se, najveći blokovi ikada upotrebljeni u građevini koju je podigao čovek. Svaki od njih dugačak je 19, visok 4,3 i širok 3,6 metra i teži oko 800 tona. Triliti nisu, kao što bi se moglo očekivati, najniži sloj kamenog zida, već leže na nekoliko slojeva manjih kamenih blokova, na visini od deset metara iznad okolnog terena. Čak i sloj neposredno ispod Trilita, iako puno manji, vrlo je dojmljiv. Sastoji se od šest blokova dužine 11, širine 3 i visine 4,2 metra njihova težina procenjuje se na oko 300 tona. Ovaj niži sloj nastavlja se i na severnom i na južnom licu terase s po devet blokova slične veličine ugrađenih sa svake strane.
I Triliti i manji blokovi vrlo su precizno izrezani i postavljeni jedan je naučnik izmerio da su blokovi podešeni uz dozvoljeno odstupanje koje iznosi 0,01 mm.
Ispod Trilita i sloja tristotonskih blokova nalaze se još četiri sloja nešto manjih blokova nejednake veličine koje su verovatno otkopali Arapi kada su zapadni zid terase pokušali uklopiti u svoje utvrde. Ostaci arapske utvrde koji vidno odudaraju od golemih blokova Trilita vidljivi su i danas.
Čini se da je iz nekog nepoznatog razloga gradnja terase bila naglo prekinuta. Tome u prilog govori činjenica da u obližnjem kamenolomu, petstotinjak metara udaljenom od akropole, još leži jedan golemi kameni blok očigledno namenjen za nastavak gradnje. Hajar el Gouble ili “Južni kamen”, koji je jednim svojim krajem još uvek vezan za živu stenu, svojom veličinom nadmašuje i Trilite i najveći je obrađeni kameni blok na svetu. Njegove dimenzije su 21,5×4,8×4,2 metra, a težina mu je procenjena na neverovatnih 1000 tona.
ZAGONETKA
Gradnja Baalbečke terase obično se pripisuje Rimljanima, ali u novije vreme prevladava mišljenje da je terasa postojala davno pre gradnje rimskih hramova. Niti za jednu od ove dve teorije nema materijalnih dokaza. Ko su, dakle, bili graditelji Baalbečke terase i, što je još zagonetnije, kako su je podigli?
Za Rimljane je gradnja veličanstvenog Jupiterovog hrama bila golem pothvat, ali u tehničkom smislu ipak ostvariv. Znamo da su Rimljani iz Egipta prevezli velik broj obeliska čija je težina nekoliko stotina tona i da su znali baratati kamenim blokovima velikih dimenzija. Međutim, dovlačenje Trilita iz kamenoloma, podizanje na visinu od deset metara i precizno polaganje na točno određeno mesto znatno nadmašuje njihovu tehnološku razinu. Čak je i danas, uz postojanje moćnih dizalica i kranova, dizanje i pomicanje tako velikih kamenih blokova praktički nemoguće. Navedimo za usporedbu da jednostavni kranovi koje viđamo na gradilištima naših gradova imaju nosivost 5-6 tona, a na krajevima kraka tek 1-2 tone. Uobičajena objašnjenja arheologa o korištenju rada velikog broja robova za pomicanje blokova nisu uverljiva. Jedan je naučnik izračunao da bi za pomicanje “Južnog kamena” bila potrebna snaga 40 000 ljudi. Jedini mogući odgovor na pitanje zašto su graditelji koristili ovako velike blokove je taj da su znali baratati s njima.
Ni u lokalnoj predaji ni u rimskim kronikama ne spominju se Rimljani ili neki drug iistorijski narod kao graditelji Baalbečke terase. Štoviše, legende lokalnog stanovništva njenu gradnju pripisuju bićima nadljudske snage koja su postojala u davnoj prošlosti.
Arapi su verovali da je Baalbek nekoć pripadao legendarnom Nimrodu, koji je vladao ovim delom Libanona. Prema arapskim rukopisima, Nimrod je poslao divove da nakon potopa ponovo sagrade Baalbek. Druga legenda povezuje Baalbek s biblijskim likom Kaina i navodi da je baalbečka utvrda najstarija građevina na svetu koju je u 133. godini stvaranja podigao Kain.
Ni istorija ni legende ne daju nam jasne odgovore na pitanja ko je, kada i kako podigao Baalbečku terasu. Po tome Baalbek nije jedinstven, budući da posvuda po svetu nailazimo na tragove sličnih megalitskih građevina koje se često povezuju s postojanjem neke izgubljene rase ili civilizacije visoke tehnološke razine. One su danas jedna od najvećih zagonetki drevne prošlosti.
Zagonetni Baalbek
4/
5
Oleh
admin
