Suzana Dobrić Žaja
U mitovima i legendama mnogih kultura pojam raja na zemlji predočen je vrtom u kojem čovek živi u idiličnom skladu s prirodom i sa samim sobom. O tome govori biblijska priča o Adamu i Evi koji borave u rajskom vrtu, drevna kineska legenda o planini K’un-Lun, boravištu besmrtnika gde u visećim vrtovima raste čudesna breskva s plodovima besmrtnosti, ili pak islamsko verovanje da pravednici nakon smrti odlaze u raj, dženet, izraz koji dolazi od arapske reči genne u značenju vrt ili perivoj.
Čini se da je u raznim vremenima i u različitim delovima sveta upravo vrt bio najprikladnija metafora za cilj jedne opšteljudske težnje povratka izgubljenog raja ili, kako to objašnjava Mircea Eliade, “želja da prirodnim putem nadvladamo ljudsku sudbinu i ponovo steknemo božansku“. Renesansa u tome nije bila izuzetak.
UMETNOST I FILOZOFIJA
Oslanjanje renesanse na antičke uzore jasno je vidljivo u umetnosti, posebno arhitekturi, ali to se oslanjanje nije odnosilo samo na preuzimanje vanjskih umetničkih formi, nego i onog drugog, nevidljivog aspekta – ideje koja potiče nastanak umetničkog dela. Ponovno buđenje interesa za dela antičkih filozofa i pisaca poput Platona, Pitagore, Vergilija i drugih, neminovno se odrazilo i na polju umetnosti. Ono što je zajedničko i antičkom i renesansnom vremenu jest potreba prožimanja čitavog čovekovog života umetnošću koja je odraz viših, duhovnih sfera i težnji da se izgradi nešto što bismo mogli nazvati “umetnost življenja”.
Počeci renesansne kulture vežu se uz Firenzu. Tamo je 1440. god., po uzoru na čuvenu Platonovu Akademiju, Cosimo Medici osnovao neoplatonsku Akademiju čiji su najvažniji predstavnici bili Marsilio Ficino i Pico della Mirandola. Iz ovog filozofskog kruga potekle su ideje koje su predodredile razvoj umetnosti uopšte, pa i vrtne arhitekture. Pojam lepog za Platona i firentinske neoplatoničare bio je razumska kategorija i zato umetnost ne nastaje slučajno, ona je plod razmišljanja i osveštavanja. Lepota se doduše manifestuje u materijalnom svetu, ali je njen istinski izvor izvan pojavnog. U potrazi za harmonijom forme renesansa je našla odgovor u apstraktnom, matematičkom konceptu – konceptu prirodne proporcije ili skupu matematičkih zakonitosti o kojima je još u antičko vreme govorio Pitagora. U ovom kontekstu vrtna umetnost predstavlja najviši oblik same prirode, uređene i harmonizirane čovekovom rukom, gde je promišljenost suprotstavljena spontanom, red neredu, a svesno nesvesnom. Zbog toga o renesansnom vrtu s njegovim obrezanim drvećem, pravilno oblikovanim živicama i geometrijskim parterom ne treba govoriti kao o suprotnosti prirodi, nego kao o jednom njenom aspektu. Jedan ovakav vrt u kom su filozofi poput Platona podučavali svoje učenike, bio je sastavni deo firentinske Akademije.
Zahvaljujući filozofskom okviru kog su joj dali neoplatoničari, vrtna se umetnost od vremena renesanse počela uže vezati uz ono misaono i simboličko. Vrt je postao umetničko delo, a ne samo ograđeni prostor u kojem su se uzgajale korisne biljke. Tokom renesanse vrt se, kao i mnoge druge umetničke forme, oslobodio imperativa korisnosti.
Počeci renesansne kulture vežu se uz Firenzu. Tamo je 1440. god., po uzoru na čuvenu Platonovu Akademiju, Cosimo Medici osnovao neoplatonsku Akademiju čiji su najvažniji predstavnici bili Marsilio Ficino i Pico della Mirandola. Iz ovog filozofskog kruga potekle su ideje koje su predodredile razvoj umetnosti uopšte, pa i vrtne arhitekture. Pojam lepog za Platona i firentinske neoplatoničare bio je razumska kategorija i zato umetnost ne nastaje slučajno, ona je plod razmišljanja i osveštavanja. Lepota se doduše manifestuje u materijalnom svetu, ali je njen istinski izvor izvan pojavnog. U potrazi za harmonijom forme renesansa je našla odgovor u apstraktnom, matematičkom konceptu – konceptu prirodne proporcije ili skupu matematičkih zakonitosti o kojima je još u antičko vreme govorio Pitagora. U ovom kontekstu vrtna umetnost predstavlja najviši oblik same prirode, uređene i harmonizirane čovekovom rukom, gde je promišljenost suprotstavljena spontanom, red neredu, a svesno nesvesnom. Zbog toga o renesansnom vrtu s njegovim obrezanim drvećem, pravilno oblikovanim živicama i geometrijskim parterom ne treba govoriti kao o suprotnosti prirodi, nego kao o jednom njenom aspektu. Jedan ovakav vrt u kom su filozofi poput Platona podučavali svoje učenike, bio je sastavni deo firentinske Akademije.
Zahvaljujući filozofskom okviru kog su joj dali neoplatoničari, vrtna se umetnost od vremena renesanse počela uže vezati uz ono misaono i simboličko. Vrt je postao umetničko delo, a ne samo ograđeni prostor u kojem su se uzgajale korisne biljke. Tokom renesanse vrt se, kao i mnoge druge umetničke forme, oslobodio imperativa korisnosti.
MITOLOGIJA PRIRODE
Veliki uticaj na renesansnu misao imala je antička mitologija. Verovalo se da likovi olimpskih bogova, ali i čudovišta sa životinjskim, ljudskim i božanskim obeležjima utjlovljuju izgubljena znanja filozofije prirode, da je tajna, zaboravljena mudrost antike skrivena u mitovima čiji junaci simbolizuje elementarne snage prirode. Skulpture nimfi i satira nezaobilazan su ukras renesansnog vrta, njihova prisutnost u vrtu osigurava delovanje snaga prirode koje predstavljaju. Kao najvažniji lik u mitologiji prirode pojavljuje se Pan (rimski Faun), božanstvo ljudskog obličja s jarčjim kopitima, rogovima i ušima. Pan je izuzetno složeno božanstvo zaštitnik je šuma, pastira i njihovih stada, ali je istovremeno personifikacija čitave prirode (grč. pan znači sve). Njegova domovina je šumovita zemlja Arkadija, a najčešće boravi u špilji, što objašnjava mnogobrojne špilje (grotte) u renesansnim vrtovima.
Jednostavni i prirodni život arkadijskih pastira postao je simbolom renesansne težnje za idiličnim životom u skladu s prirodom. Zato ne čudi ponovno buđenje interesa za bukoličku, pastirsku poeziju Teokrita i Vergilija, pod čijim je uticajem u XVI.st. nastao čuveni idilički roman J. Sannazara Arkadija . Motiv Arkadije kao ostvarenja zemaljskog raja prisutan je ne samo u književnosti, nego i u drugim vrstama umetnosti – slikarstvu i vrtnoj umetnosti. Svaki renesansni vrt na svoj je način vizija arkadijskog raja na zemlji.
Jednostavni i prirodni život arkadijskih pastira postao je simbolom renesansne težnje za idiličnim životom u skladu s prirodom. Zato ne čudi ponovno buđenje interesa za bukoličku, pastirsku poeziju Teokrita i Vergilija, pod čijim je uticajem u XVI.st. nastao čuveni idilički roman J. Sannazara Arkadija . Motiv Arkadije kao ostvarenja zemaljskog raja prisutan je ne samo u književnosti, nego i u drugim vrstama umetnosti – slikarstvu i vrtnoj umetnosti. Svaki renesansni vrt na svoj je način vizija arkadijskog raja na zemlji.
ISTORIJSKI RAZVOJ
U oblikovnom smislu renesansni je vrt arhitektonskog tipa. To znači da u njemu u velikoj meri nalazimo elemente arhitekture i geometrijske kompozicije, za razliku od pejzažnog tipa vrta, kao što je npr. engleski, koji se ne razlikuje mnogo od netaknutog pejzaža. Vrtna umetnost renesanse na jedinstven je način povezala racionalnu, merljivu lepotu s prirodnom, koristeći prirodne elemente – zemlju, vodu, svetlost, zrak i rast kao umetničke elemente.
Ovakav arhitektonski tip vrta nije pronalazak renesanse, on svoje poreKlo vuče još iz rimskih vremena, od vrtova rimskih ladanjskih kuća na selu, tzv. villa rustica. Ovakvi vrtovi danas naravno više ne postoje, ali je pomoću zidnih slika, iskopina u Pompejima i Herculaneumu, te opisa sAvremenika rekonstruiran njihov izgled. Plinije mlađi ovako opisuje jedan takav vrt:
“Iz blagovaonice se pružao veličanstven pogled. Pokriveni hodnik povezivao je atrij (unutrašnje dvorište) sa solarijem (terasom za sunčanje). Prednju stranu hodnika u vidu otvorene galerije pratile su niše od formirane živice. Između glavne zgrade i niša prostirao se cvetni parter četverouganog oblika s malim četverougaonim bazenom u sredini. Tu su se presecale dve glavne staze obrubljene rezanim šimširom i natkrivene puzavicama. Jedna pravokutna staza zvana gestatio opasavala je parter. U stražnjem delu zgrade nalazio se peristil koji je, kao i atrij, bio ukrašen bazenima, fontanama i drugim vrtnim ukrasima.”
U ovom kratkom opisu nabrojeni su gotovo svi elementi koji će se vekovima kasnije pojaviti kao deo renesansnog vrta.
Propašću Rimskog Carstva nestale su i ladanjske vile s vrtovima, ali je tradicija rimskog vrta, doduše u bitno skromnijem obliku, ostala sačuvana u klaustarskim vrtovima srednjovekovnih samostana. Oni su bili skromnih dimenzija, a najveći deo njihovog prostora zauzimao je voćnjak te nasadi lekovitog i aromatičnog bilja. Bazen u sredini zamenjen je vencem bunara, često i jedinim izvorom pitke vode u okolici. Srednjovjekovni je vrt ograđen visokim zidom, zatvoren i utvrđen poput srednjovekovnih gradova.
Renesansa je donela političku stabilnost, pa su se oslobađanjem gradova od bedema i vrtovi počeli oslobađati svojih zidova. Renesansni se vrt, kao i rimski, veže uz kuću, vilu. Isprva je vila bila sedište zemljoposeda i uz nju su se nalazile sve potrebne pomoćne zgrade – vinski podrumi, spremišta, žitnice, pa i vrt. Boravak vlasnika u vrtu bio je povezan s nadziranjem poljoprivrednih radova, no vremenom su napučenost gradova, stešnjenost, kao i epidemije kuge sve više poticali gradsko stanovništvo na boravak na selu. Tako se vila iz sedišta zemljoposeda polako pretvarala u mesto u kojem čovek provodi svoje slobodno vreme, a vrt više nije samo voćnjak i povrtnjak, nego prostor koji oplemenjuje kuću i daje joj sasvim novu dimenziju.
Prvi vrtovi renesansnih obeležja pojavili su se u okolici Firenze. Njihov izvorni izgled poznat nam je iz niza slika flamanskog slikara Giusta Utensa. Oko 1598. godine Veliki vojvoda Ferdinando I. de Medici naručio je od njega slike svih vila u posedu obitelji Medici i tako je nastalo četrnaest slika koje dokumentarno, iz ptičje perspektive, prikazuju vile i njihove vrtove, pokrivajući vremenski raspon od XIV. do XV. veka. Iako ovo nisu pravi renesansni vrtovi, već prelazni oblik između gospodarskog i ladanjskog tipa vrta, na slikama je vidljivo da su podizani planski i da predstavljaju smišljenu i organiziranu cjelinu.
Ovakav arhitektonski tip vrta nije pronalazak renesanse, on svoje poreKlo vuče još iz rimskih vremena, od vrtova rimskih ladanjskih kuća na selu, tzv. villa rustica. Ovakvi vrtovi danas naravno više ne postoje, ali je pomoću zidnih slika, iskopina u Pompejima i Herculaneumu, te opisa sAvremenika rekonstruiran njihov izgled. Plinije mlađi ovako opisuje jedan takav vrt:
“Iz blagovaonice se pružao veličanstven pogled. Pokriveni hodnik povezivao je atrij (unutrašnje dvorište) sa solarijem (terasom za sunčanje). Prednju stranu hodnika u vidu otvorene galerije pratile su niše od formirane živice. Između glavne zgrade i niša prostirao se cvetni parter četverouganog oblika s malim četverougaonim bazenom u sredini. Tu su se presecale dve glavne staze obrubljene rezanim šimširom i natkrivene puzavicama. Jedna pravokutna staza zvana gestatio opasavala je parter. U stražnjem delu zgrade nalazio se peristil koji je, kao i atrij, bio ukrašen bazenima, fontanama i drugim vrtnim ukrasima.”
U ovom kratkom opisu nabrojeni su gotovo svi elementi koji će se vekovima kasnije pojaviti kao deo renesansnog vrta.
Propašću Rimskog Carstva nestale su i ladanjske vile s vrtovima, ali je tradicija rimskog vrta, doduše u bitno skromnijem obliku, ostala sačuvana u klaustarskim vrtovima srednjovekovnih samostana. Oni su bili skromnih dimenzija, a najveći deo njihovog prostora zauzimao je voćnjak te nasadi lekovitog i aromatičnog bilja. Bazen u sredini zamenjen je vencem bunara, često i jedinim izvorom pitke vode u okolici. Srednjovjekovni je vrt ograđen visokim zidom, zatvoren i utvrđen poput srednjovekovnih gradova.
Renesansa je donela političku stabilnost, pa su se oslobađanjem gradova od bedema i vrtovi počeli oslobađati svojih zidova. Renesansni se vrt, kao i rimski, veže uz kuću, vilu. Isprva je vila bila sedište zemljoposeda i uz nju su se nalazile sve potrebne pomoćne zgrade – vinski podrumi, spremišta, žitnice, pa i vrt. Boravak vlasnika u vrtu bio je povezan s nadziranjem poljoprivrednih radova, no vremenom su napučenost gradova, stešnjenost, kao i epidemije kuge sve više poticali gradsko stanovništvo na boravak na selu. Tako se vila iz sedišta zemljoposeda polako pretvarala u mesto u kojem čovek provodi svoje slobodno vreme, a vrt više nije samo voćnjak i povrtnjak, nego prostor koji oplemenjuje kuću i daje joj sasvim novu dimenziju.
Prvi vrtovi renesansnih obeležja pojavili su se u okolici Firenze. Njihov izvorni izgled poznat nam je iz niza slika flamanskog slikara Giusta Utensa. Oko 1598. godine Veliki vojvoda Ferdinando I. de Medici naručio je od njega slike svih vila u posedu obitelji Medici i tako je nastalo četrnaest slika koje dokumentarno, iz ptičje perspektive, prikazuju vile i njihove vrtove, pokrivajući vremenski raspon od XIV. do XV. veka. Iako ovo nisu pravi renesansni vrtovi, već prelazni oblik između gospodarskog i ladanjskog tipa vrta, na slikama je vidljivo da su podizani planski i da predstavljaju smišljenu i organiziranu cjelinu.
ARHITEKTURA VRTA
Jedno od glavnih obeležja renesansnog vrta jest da je on spona između vile i njene okoline, odnosno da je kuća vizualno i funkcionalno povezana s vrtom, a vrt s okolnim pejzažem. Upravo ta karakteristika omogućuje jasno razlikovanje renesansnog vrta od srednjovekovnog hortus conclusus koji, ograđen visokim zidom, predstavlja utočište u nesigurnom i haotičnom okolnom svetu. U tom smislu, prekretnica u razvoju vrtne umetnosti bio je vrt vile Medici u gradiću Fiesole nedaleko od Firenze.
Vilu s vrtom je između 1458. i 1461. god. dao podići Cosimo Medici za svog sina Giovannija. Arhitekt Michelozzo u ovom je delu po prvi put ostvario temeljne odlike renesansnog vrta – povezivanje kuće s vrtom, povezivanje vrta s njegovom okolinom i longitudinalni, simetrični koncept vrta. Kuća i vrt podignuti su na nizu terasa na padinama brežuljka s kojeg se pruža veličanstven pogled na Firenzu. Sastavni deo vile postaje i tzv. loggia, ostakljena prostorija u prizemlju koja vizualno i funkcionalno povezuje kuću i vrt.
Okosnicu tipičnog renesansnog vrta čini longitudinalna osa čije je ishodište sama kuća, odnosno loggia, i terasa kao postupni prelaz iz zatvorenog u otvoreni prostor. Uz ovu se os dalje simetrično nižu ostali delovi vrta. Velika pažnja posvećivala se oblikovanju partera koji je uglavnom pošljunčanim, a tek iznimno popločanim stazama za šetnju podeljen u niz ozelenjelih četverogaonih obrubljenih šišanim grmljem i pojedinačnim drvećem.
Villa della Petraia - Florence
U kasnijim vrtovima u okolici Rima često su se duž staza nalazile velike keramičke posude s cvetnim grmljem i stablima limuna i naranče. Rezanog grmlja bilo je i na površinama obrubljenim stazama gde je tvorilo geometrijski, ornamentalni uzorak ili je zasađeno u obliku labirinta, koji je čest motiv renesansnih vrtova. Zanimljivo je da se u vrtovima rane i visoke renesanse nije značajnije koristilo cveće i cvetno grmlje. Za renesansu je karakterističan jednostavniji, mirniji kolorit, a tek je kasnije, tokom manirizma i baroka postalo uobičajeno formiranje tzv. cvetnih sagova u oblikovanju vrtnog partera.
Duž glavne ose vrta nalazio se niz manjih središta naglašenih arhitektonskim i skulptorskim elementima, ili vodom. Renesansni vrt nezamisliv je bez vode, bilo stajaće, koja u ribnjacima i bazenima formira tzv. vodena ogledala, ili tekuće vode u fontanama, kaskadama i vodoskocima. Čini se da je voda kao sastavni die vrta bila najveći izazov graditeljskoj mašti graditelja, a za realizaciju njihovih ideja često su bili potrebni opsežni hidrotehnički radovi, no u svakom pojedinom slučaju golemi trud bio je vredan veličanstvenog konačnog ugođaja. U nekim je vrtovima, zbog obilja tekuće vode koja je isparavala, temperatura zraka bila i nekoliko stupnjeva niža negoli u okolini, što je za vreme vrelih mediteranskih leta značilo izuzetnu prednost.
Longitudinalna osa kuća-vrt često je završavala nimfeumom, svetištem nimfi. Nimfeum (ili nimfej) još je jedan element iz antičke mitologije. Prvobitno je to bila špilja s izvorom koja je u renesansnom vrtu dobila arhitektonsku formu sa stupovima i nišama koje su krasili kipovi nimfi. Kod terasastih vrtova glavna osa je završavala i istaknutom polukružnom terasom s koje se pružao pogled na čitavu okolinu.
Zbog lepšeg pogleda vile su se često gradile na padinama brežuljaka. U tom se slučaju izrada vrta prilagođavala topografskim uslovima na terenu, a vrt se formirao kao niz terasa različitih nivoa koje su i dalje bile podređene strogoj geometrijskoj koncepciji vrta. Terase su međusobno povezivane monumentalnim stubištima i rampama isprepletenim s vodenim kaskadama i fontanama.
Unutar vrta nalazile su se i manje pojedinačne građevine – vrtni paviljoni i jenice za odmor i osveženje šetača. Važan deo vrtnog dekora bila je skulptura kao dodatak fontanama, nimfejima, paviljonima i drugim delovima vrta, ali i kao samostalna skulptura. Svojim motivom ona je morala odgovarati mestu u kome se nalazi, a bila je i simbolički vezana za svoj zeleni okvir. Isprva su se za dekoraciju koristili originalni antički kipovi, no vremenom su savremeni kipari počeli na svoj način interpretirati antičke teme. Kao što su talijanski renesansni vrtovi najčešće dela slavnih arhitekata svog vremena, poput Michelozza, Bruneleschija, Michelangela, Peruzzija ili Bramantea, tako su i gotovo svi renesansni kipari ostavili pokoje svoje delo u nekom od čuvenih vrtova.
S renesansom je vrtna umetnost ponovo zadobila sjaj koji je imala za vreme rimskih careva. U samo nekoliko desetljeća nastali su vrtovi koji će još vekovima uticati na vrtnu arhitekturu čitave Europe.
villa Medici
Vilu s vrtom je između 1458. i 1461. god. dao podići Cosimo Medici za svog sina Giovannija. Arhitekt Michelozzo u ovom je delu po prvi put ostvario temeljne odlike renesansnog vrta – povezivanje kuće s vrtom, povezivanje vrta s njegovom okolinom i longitudinalni, simetrični koncept vrta. Kuća i vrt podignuti su na nizu terasa na padinama brežuljka s kojeg se pruža veličanstven pogled na Firenzu. Sastavni deo vile postaje i tzv. loggia, ostakljena prostorija u prizemlju koja vizualno i funkcionalno povezuje kuću i vrt.
Okosnicu tipičnog renesansnog vrta čini longitudinalna osa čije je ishodište sama kuća, odnosno loggia, i terasa kao postupni prelaz iz zatvorenog u otvoreni prostor. Uz ovu se os dalje simetrično nižu ostali delovi vrta. Velika pažnja posvećivala se oblikovanju partera koji je uglavnom pošljunčanim, a tek iznimno popločanim stazama za šetnju podeljen u niz ozelenjelih četverogaonih obrubljenih šišanim grmljem i pojedinačnim drvećem.
Villa della Petraia - Florence
U kasnijim vrtovima u okolici Rima često su se duž staza nalazile velike keramičke posude s cvetnim grmljem i stablima limuna i naranče. Rezanog grmlja bilo je i na površinama obrubljenim stazama gde je tvorilo geometrijski, ornamentalni uzorak ili je zasađeno u obliku labirinta, koji je čest motiv renesansnih vrtova. Zanimljivo je da se u vrtovima rane i visoke renesanse nije značajnije koristilo cveće i cvetno grmlje. Za renesansu je karakterističan jednostavniji, mirniji kolorit, a tek je kasnije, tokom manirizma i baroka postalo uobičajeno formiranje tzv. cvetnih sagova u oblikovanju vrtnog partera.
Duž glavne ose vrta nalazio se niz manjih središta naglašenih arhitektonskim i skulptorskim elementima, ili vodom. Renesansni vrt nezamisliv je bez vode, bilo stajaće, koja u ribnjacima i bazenima formira tzv. vodena ogledala, ili tekuće vode u fontanama, kaskadama i vodoskocima. Čini se da je voda kao sastavni die vrta bila najveći izazov graditeljskoj mašti graditelja, a za realizaciju njihovih ideja često su bili potrebni opsežni hidrotehnički radovi, no u svakom pojedinom slučaju golemi trud bio je vredan veličanstvenog konačnog ugođaja. U nekim je vrtovima, zbog obilja tekuće vode koja je isparavala, temperatura zraka bila i nekoliko stupnjeva niža negoli u okolini, što je za vreme vrelih mediteranskih leta značilo izuzetnu prednost.
Longitudinalna osa kuća-vrt često je završavala nimfeumom, svetištem nimfi. Nimfeum (ili nimfej) još je jedan element iz antičke mitologije. Prvobitno je to bila špilja s izvorom koja je u renesansnom vrtu dobila arhitektonsku formu sa stupovima i nišama koje su krasili kipovi nimfi. Kod terasastih vrtova glavna osa je završavala i istaknutom polukružnom terasom s koje se pružao pogled na čitavu okolinu.
Zbog lepšeg pogleda vile su se često gradile na padinama brežuljaka. U tom se slučaju izrada vrta prilagođavala topografskim uslovima na terenu, a vrt se formirao kao niz terasa različitih nivoa koje su i dalje bile podređene strogoj geometrijskoj koncepciji vrta. Terase su međusobno povezivane monumentalnim stubištima i rampama isprepletenim s vodenim kaskadama i fontanama.
Unutar vrta nalazile su se i manje pojedinačne građevine – vrtni paviljoni i jenice za odmor i osveženje šetača. Važan deo vrtnog dekora bila je skulptura kao dodatak fontanama, nimfejima, paviljonima i drugim delovima vrta, ali i kao samostalna skulptura. Svojim motivom ona je morala odgovarati mestu u kome se nalazi, a bila je i simbolički vezana za svoj zeleni okvir. Isprva su se za dekoraciju koristili originalni antički kipovi, no vremenom su savremeni kipari počeli na svoj način interpretirati antičke teme. Kao što su talijanski renesansni vrtovi najčešće dela slavnih arhitekata svog vremena, poput Michelozza, Bruneleschija, Michelangela, Peruzzija ili Bramantea, tako su i gotovo svi renesansni kipari ostavili pokoje svoje delo u nekom od čuvenih vrtova.
S renesansom je vrtna umetnost ponovo zadobila sjaj koji je imala za vreme rimskih careva. U samo nekoliko desetljeća nastali su vrtovi koji će još vekovima uticati na vrtnu arhitekturu čitave Europe.
Vila d’Este u Tivoliju
Ovaj je vrt jedan od najslavnijih terasastih vrtova talijanske renesanse. Kardinal Ipolitto d’Este, sin Lukrecije Borgia, unajmio je oko 1550. godine arhitekta Piera Ligoria da izradi projekat za kuću i vrt. Gradnja vile i vrta trajala je više od dvadeset godina pa je tokom vremena došlo do mnogih promena u izvornom projektu, no osnovna je zamisao arhitekta ipak dosledno sprovedena.
Vrt je jasno podeljen u tri dela – jedan niži nivo na razini okolnog terena i dve povišene terase bliže samoj vili. Oblik koji čini osnovnu strukturu vrta i koji se ponavlja u mnogim njegovim detaljima jest četverougao.
Iako se danas u vrt ulazi iz vile, prema izvornoj zamisli u vrt se ulazilo iz nižeg dela, kroz vrata uz koja su se nalazile dve fontane. Ulazni deo vrta podeljen je pregolom u obliku ksta na četiri jednaka četverougla u čijim se središtima nalaze maleni paviljoni iz kojih posetilac može posmatrati vrt. U središtu krsta nekada se nalazila drvena letna kućica, a danas je tu rotonda s verojatno najstarijim čempresima u Italiji. Uz ulazni kompleks trebala su biti po dva labirinta od zimzelenog grmlja sa svake strane ose, ali je završen samo jedan, te na strani prema vili četiri ribnjaka, od kojih su ostvarena tri. U nastavku prve poprečne osi kroz ribnjake koja deli donji od središnjeg dela vrta, na strani koja gleda prema dolini, planirana je polukružna panoramska terasa, dok su na drugom kraju osi, na delu koji leži na padini, čuvene vodene orgulje. U njihovim vjšto konstruiranim cevima zrak komprimiran vodenim kaskadama proizvodi zvukove i pomiče figure.
Preko središnjeg dela vrta tri paralelna niza stepenica obrubljena kaskadama vode prema gornjoj terasi vrta. Središnji se niz stepenica razdvaja kako bi zaobišao ovalni prostor Zmajeve fontane, zamišljene kao središte čitavog vrta.
Druga poprečna os vrta koja deli srednji vrt od gornjeg naziva se Aleja stotinu fontana. Ovde voda iz bezbroj kamenih kipova teče u kanal iz kojega se kroz lavlje glave sleva u drugi, niži kanal. Među znamenitosti ovog vrta mogu se ubrojiti i fontana Ovato, veštački podignuta stena s pećinama i alegorijskim skulpturama, te fontana Rometta, minijaturna reprodukcija Rima. Vrt je prepun skulptura koje su delom radovi savremenih kipara, a delom antičke starine verovatno donesene iz ostataka obližnje Hadrijanove vile.
Vrt je jasno podeljen u tri dela – jedan niži nivo na razini okolnog terena i dve povišene terase bliže samoj vili. Oblik koji čini osnovnu strukturu vrta i koji se ponavlja u mnogim njegovim detaljima jest četverougao.
Iako se danas u vrt ulazi iz vile, prema izvornoj zamisli u vrt se ulazilo iz nižeg dela, kroz vrata uz koja su se nalazile dve fontane. Ulazni deo vrta podeljen je pregolom u obliku ksta na četiri jednaka četverougla u čijim se središtima nalaze maleni paviljoni iz kojih posetilac može posmatrati vrt. U središtu krsta nekada se nalazila drvena letna kućica, a danas je tu rotonda s verojatno najstarijim čempresima u Italiji. Uz ulazni kompleks trebala su biti po dva labirinta od zimzelenog grmlja sa svake strane ose, ali je završen samo jedan, te na strani prema vili četiri ribnjaka, od kojih su ostvarena tri. U nastavku prve poprečne osi kroz ribnjake koja deli donji od središnjeg dela vrta, na strani koja gleda prema dolini, planirana je polukružna panoramska terasa, dok su na drugom kraju osi, na delu koji leži na padini, čuvene vodene orgulje. U njihovim vjšto konstruiranim cevima zrak komprimiran vodenim kaskadama proizvodi zvukove i pomiče figure.
Preko središnjeg dela vrta tri paralelna niza stepenica obrubljena kaskadama vode prema gornjoj terasi vrta. Središnji se niz stepenica razdvaja kako bi zaobišao ovalni prostor Zmajeve fontane, zamišljene kao središte čitavog vrta.
Druga poprečna os vrta koja deli srednji vrt od gornjeg naziva se Aleja stotinu fontana. Ovde voda iz bezbroj kamenih kipova teče u kanal iz kojega se kroz lavlje glave sleva u drugi, niži kanal. Među znamenitosti ovog vrta mogu se ubrojiti i fontana Ovato, veštački podignuta stena s pećinama i alegorijskim skulpturama, te fontana Rometta, minijaturna reprodukcija Rima. Vrt je prepun skulptura koje su delom radovi savremenih kipara, a delom antičke starine verovatno donesene iz ostataka obližnje Hadrijanove vile.
Palazzina Farnese u Capraroli
Oko 1540. godine kardinal Allesandro II. Farnese poverio je arhitektu da Vignoli gradnju porodične palate i vrta. Nešto iznad same palate podignuta je Palazzina, intimna privatna rezidencija kardinala Farnesea koja s vlastitim malim parkom tvori nezavisnu celinu.
Pristup vili iz palate je s istočne strane, kroz danas posve zarasli šumarak cedrova i pinija. Vrt je malen, koncipiran strogo osno simetrično, s kućom koja se nalazi otprilike na sredini uzdužne ose. Na samom ulazu u vrt nalazi se četverougaona tratina u kojoj je smešten okrugli bazen s fontanom.
Otuda široko stepenište, podeljeno po sredini vodenom kaskadom vodi do prekrasnog ovalnog vrta s bazenom ukrašenim skulpturama koje prikazuju rečna božanstva.
Po jedan niz stepenica sa svake strane bazena penje se do parternog vrta uz samu vilu. Ovaj deo vrta s tri je strane ograđen niskim zidom koji služi kao klupa. Na ovom zidu se na svakih nekoliko metara nalaze kipovi Karijatida koje na glavi nose posude s vodom ukupno ih je 28 i sve su različite. Unutar parternog vrta nalaze se i dve manje simetrično smeštene fontane.
Uz samu kuću još se dva niza stepenica markirana vodenim kaskadama penju do najviše terase iza kuće. Tu se nalazi travnjak s malim kružnim bazenom u sredini. Pod oko njega čini prekrasni osmerougaoni mozaik od oblutaka. Cvetni parter najzapadnijeg dela vrta danas više ne postoji, ali je ostala sačuvana polukružna terasa s nišama kojom je završavala središnja osa vrta, a koju još i danas krase kameni kipovi.
arhitePristup vili iz palate je s istočne strane, kroz danas posve zarasli šumarak cedrova i pinija. Vrt je malen, koncipiran strogo osno simetrično, s kućom koja se nalazi otprilike na sredini uzdužne ose. Na samom ulazu u vrt nalazi se četverougaona tratina u kojoj je smešten okrugli bazen s fontanom.
Otuda široko stepenište, podeljeno po sredini vodenom kaskadom vodi do prekrasnog ovalnog vrta s bazenom ukrašenim skulpturama koje prikazuju rečna božanstva.
Po jedan niz stepenica sa svake strane bazena penje se do parternog vrta uz samu vilu. Ovaj deo vrta s tri je strane ograđen niskim zidom koji služi kao klupa. Na ovom zidu se na svakih nekoliko metara nalaze kipovi Karijatida koje na glavi nose posude s vodom ukupno ih je 28 i sve su različite. Unutar parternog vrta nalaze se i dve manje simetrično smeštene fontane.
Uz samu kuću još se dva niza stepenica markirana vodenim kaskadama penju do najviše terase iza kuće. Tu se nalazi travnjak s malim kružnim bazenom u sredini. Pod oko njega čini prekrasni osmerougaoni mozaik od oblutaka. Cvetni parter najzapadnijeg dela vrta danas više ne postoji, ali je ostala sačuvana polukružna terasa s nišama kojom je završavala središnja osa vrta, a koju još i danas krase kameni kipovi.
Talijanski renesansni vrtovi
4/
5
Oleh
admin
